Sunday, 19 June 2016

Pale Ni (Father’s Day) Thawhkehnak & Pa Ngei Ti Lomi Caah Thazaang Laknak




Pale Ni (Father’s Day) cu kan hung phan han cang. Tukum Father’s Day ahhin na nun hrimhrim i, Hringtu Pale an sunlawinak le upat hmaizah, le cawimawi phu an sizia a thar in hun theihngal han dingin kan sawm ve. Father’s Day kan hman ahhin minung tampi hna nih hringtu Pa an cawimawi i, upat hmaizahnak an pek len lioah, le an sunhlawih hna lioah, micheukhat hna cu rizung mual a liam cangmi an Pale zuntlem in an um heo tawn. Tukum Father’s Day nih nangmah nan nunnak hrimhrim ah theitlai ha chuahpi hram ko seh.


1. Babylon Ram Ah


History lei dothlatnak a tuahtu (Historians) pawl hna nih, Pale ni hi, hlanchan kum thong lioah khan, Babylon ram ah an rak hmang diam cang tiah an hmuhchuah. Hiti an hmuhchuahning le ialning ah cun, a luancia kum 4,000 ah, Elmesu an timi pakhat nih a chuaknak khua Babylon ah a pa hrang ah ti’n tlak in a rak tuahmi ca ( a card made out of clay) cungah a pa cawimawinak le upat sunhlawihnak ah tiah ca a rak ial i, Hringtu Pa ni cu a rak hmang cang ti a si. 

Elmesu nih a ialmi ca cu, “Ka Pa.. na cungah damnak, hawnnak le nun saunak thluachuah tlung hram ko seh” ti hi a si. Pale cawimawi, sunhlawihnak ni hi an hman ni le caan rak i lo hlah hmanhsehlaw, anmahle an i remcanning le manh ni ah an hmang heo ko rua hna ti kha a si. A nungmi Pathian a bia ve lomi pawl nih, hringtu Pale an sunhlawih i, an upat hmaizah ning hmuh tikah, kannih a nung Pathian a zummi pawl nih hin cun, sunglawi chinchin in kan sunhlawih hna awk a si.

2. Rome Ram ah

Pale sunhlawihnak ni hi Romans miphun nih an nunphung pakhat bantuk in, kum fatin an hmang heo tawn hlah maw ti awk khin a um. Zeitin dah an hman? Zei tik ni le caan ah dah an hman? ti belte cu fianghlang in theihhngalh khawh a si lo. Asinain, kum fatin February thla ah an hmang heo tawn. Cun, ram dang bantuk khan an rak hmang ve lo i, Romans miphun pawl nih an hmanning ahkhan cun Pa vialte sunhlawihnak an tuah ve hna lo. An sunhlawihmi (Pa pawl) hi a thi cangmi lawnglawng kha rak sunhlawihmi hna a si. Zei ruangah dah a thi cangmi caah sunhlawihnak hi an tuah? ti belte fiang in theihhngalh khawh a si ve lo. Hi an tuahnak a ruang bik ah ruahmi cu “Pa ngei lo um a harsatning le fahning an hun hngalh chin lengmangmi nih a chuahpimi a si, tiah zumh le ruah a si.

3. Catholic Church ah


Catholic Church pawl nih hin, an umnak hmun le ram kip ahkhan, Pale ni hi, hlachan liopi in khan a rak hmang cangmi si hna seh law a dawh. Catholic pawl hna nih hin an biaknak hruaitu “Father” pawl sunhlawih nakah, ni sunglawi (Special day) zong an hmang heo tawn. An calendar ning bangin a si ahcun, March 19 hi St. Joseph’s Day a si i, hi ni ahhin Father’s Day zong a hmanchih colh tawn. Catholic pawl nih kum fatin Father’s Day paoh ah an biaknak lei hruaitu pawl sunhlawihnak ni sunglawi bik ah chia in an hman tel chih fawn. 

4. USA le Vawleicung Ram dangdang ah

Mrs. Sonora Smart Dodd nih soiselnak le zomhtaihnak tehna, thangchiatnak phunzakip a rak pah i, a zumhnak le ruahchannak a ngeihmi kha hi vawleicung minung caah thilha a si ti thei zungzal bu tein, teima tein le hahnem zawnruahnak ngei in, amah a nun hrim zong nih a herhmi thil a si ti a hngalh ruangah le, Hringtu Pale an rak lianhngan zia le cawimawi le sunhlawi tlak an sizia cu i sehchih in, Pale ni a um khawh nakhnga dingah biatak tein aa rak i zuam zungzal i, cuti uanvo la in aa rak zuamnak ruangah nihin vawleicungpi huap in tuahmi Hringtu Pale Ni (Father’s Day) a rak i thawhkehnak cu a si.

Sonora hi US ram Spokane, Washington ah a ummi a si. A min diktak cu Sonora Louise Smart Dood a si. A pa hi, Mr. William Jackson Smart a si i, US Civil War lioah khan ralkap a uan balmi a si. A dawt tuk hringhranmi hringtu a nu nih kum 16 a si lioah a rak thihtak. Unau 6 chuak an si i, an unau lakah nu fangkhat umchun zong a si. 

Cuti, a nu nih a rak liamtak tik hna ahcun, a pa William nih harsatnak le lungretheihnak phun zakip tuar in a fale an puitlin khawh nakhnga, a thazaang hawnnak le khuaruahnak vialte hna hmangin Pa dirhmun a uanvo le Nu dirhmun uanvo vialte kemh in a nunnak thap in fale caah biatak tein a nungmi a si.

Kum 1909, Sonora kum 27 a tlin champhak ah Spokane, Washington i khrihfabu pakhat ah “Mother’s Day Service” an tuahnak hmun ah a vai i pum ve. Hi lio caan i thawngha chimmi nih a nunnak ah fakpi in rian a uan i, khurkhuaruahnak tampi a ngeihter. Thawngha chim lioah cun Hringtu Nu dirhmung vialte zozai le Pa dirhmun zozai vialte a kemhchih dihtu a Pa lawnglawng kha a thinlung mitthlam ah a hung lang. 

Hringtu ka Pa nih khan hi tluk hin dah ngai e, a rak kan dawt! tiah a biangki mitthli fim a tolh iahmah, cu lio caan ah a ka a pau i a chimmi bia cu, “Hringtu Nule Ni (Mother’s Day) a um a si ahcun, zei ruang bik ah dah Pale Ni (Father’s Day) a um lai lonak a ruang si? Pale ni (Father’s Day) a um ve hrimhrim awk a si” tiah a chim.


Mah hi ni thawk in hin Sonora nih Pale Ni (Father’s Day) tuah a si ve khawh nakhnga dingah biatak tein aa zuam. Minung tampi hna nih Sonora biachim le rianuannak hna cu, zeite ah an ruahpiak lo, an nihsawh i, amah thlanglamhnak le neknak salam ah an rak hman phahnak tawn. Midang nih an hmuhning le soiselnak vialte hna cu chiatak zau in, a timhmi le ruahchannak a ngeihmi, hi vawleipi caah a herhmi le a hami a sizia theihngal bu tein aa zuam ualmal peng ko. 

Ram hruaitu pawl nih phungning tein an pom khawh nakhnga ding zongah biatak tein a lamzakip dap in a cawlcang i aa zuam peng. An umnak hmun i khrihfabu kip i fonhnak i lutlai Rev. Conrad sin zongah Pale Sunhlawihnak Ni tuah ding a duhning langhternak cakuat ca zong a rak ial. Hi cakuat ca a kuatmi hi khrihfabu kipte tonpumhnak an ngeih hnuah ceihhmaiinak an ngeih i, 1909 January zarh thumnak ah “Hringtu Pa Sunhlawihnak Ni” (Father’s Day) avoi khatnak cu Washington State, Spokane ah hman hram an rak thawk. Mah ni ahcun Hringtu Pa a nungdam rihmi hna nih an Pale sunhlawihnak langhternak caah rose pangpar sen (red) an ken i, Hringtu Pa a ngeih ti lomi hna nih an Pale philhlonak caah rose pangpar rang (white) an rak i ken ve.


Pale Ni (Father’s Day) tuah a herh le herhlo kongah hin kum 1911 ahkhan Chicaco ah ceihhmainak an rak tuah i, mah lio caan zongah hin Miss Jean Idams nih Pale hi sunhlawih tlak le phu an si ruangah Pale sunhlawihnak ni tuah hi thilha a si tiah a rak chim. Sonora teima tein a cawlcanghnak vialte le hahnem ruat tein a minung hawi caah a tuahmi thilha cu Pathian nih thluachuahnak a pek i, Spokane Ministerial Assosiation (SMA) le Young Men’s Christian Assosiation (YMCA) bawmhchannak thawngin, Pale Ni (Father’s Day) service cu June 19, 1910 ah Spokane, Washington ah hmannak rak tuah a si han. 

Hringtu Pale hi sunhlawi awktlak taktak an si hrim ko ti theihngal bu tein Irvington Methodis Church Pastor Rev. T.H. Beroger nih amah hrihhruainak in a khrihfabu ah Pale Ni (Father’s Day) cu a rak tuahpi ve hna. Hi bantuk hiamhiam in kum 1920 ahkhan Hary C. Meek zong nih October zarh thumnak ah Pale Ni (Father’s Day) a rak hman ve. Amah Sonora nih cun June 5 hi, a pa chuah ni a si tikah mah hi ni ahhin hman khawh siseh tiah ruahchannak a ngei i a duh bikmi cu a rak si. Sihmanhseh, hruaitu cheukhat pawl an i manh ni caanrem kha hngah le ngiat a rak herh tikah June 19 ah hman a hung sinak hi a si.

US President Woodrow zong nih Pale Ni (Father’s Day) sunglawi tein an tuahmi le hman a simi a hun hmuh tikah cun, amah le a chungkhar zong nih hi caan hmannak ahhin an rak telpi khawh ve hna. President Calvin Coolidge nih, June thla zarh thumnak hi, Pale Ni (Father’s Day) a si tiah 1924 ah mizapi sinah a rak chimphuan i, aa tinh bikmi cu, “Pa le Fa karlak ah dawtnak a karchin khawhnak hnga caah le, Hringtu Pale dirhmun zeitluk in dah a biapit ti hngalhnak le langhternak caah” a si. 

Kum 1966 ahkhan President Lyndon Johnson zong nih June thla zarh thumnak hi Pale Ni (Father’s Day) tiah an ram hruaitu vialte sinah theihternak a rak tuah hna hnuah min a rak thut. President Richard Nixon zong nih June thla zarh thumnak ah tuah a simi Pale Ni (Father’s Day) hi zeiti hmanh in thlen le hnawh khawh a si ti lai lo, tiah 1972 ah fehternak a rak tuah ve han. Cuticun, US rampi lawng si ti loin, vawleicung ramzakip nih June zarh thumnak cu Pale Ni (Father’s Day) tiah pehzulh in kan hman cionak hi a si.



Hringtu Pale Ni cu fale nih pale upatnak an pek ni a si. America le Canada ram ah mi tampi nih an pale an upatnak hna le an cungah an i lawmhnak langhternak caah Hringtu Pale Ni ah an pale laksawng an pek hna. Hringtu Pale Ni cu June zarh thumnak ah a si. Pa (father) ti tikah hringtu pa lawng a si lo. Ram pakhatkhat nih pa bantukin an ruahmi, miphun nih pa bantukin an ruahmi, khuami nih pa bantukin an ruahmi an si i thiam hngalhnak lei in pa bantuk in ruahmi zong a si. 


1936 ah miphun hringtu pa ni (National Father’s Day) komii an ser i headquarters cu New York khua ah a si. Rammi nih hringtu pa khan in an bochanmi le an zohmi kum fate in an thim. Kum fate in pa ah an thimmi cu kum khat chung rammi pa (father of the year) an ti. Douglas Mac Arthur, Ralp J. Bunche, Dwight D. Eisenhower le Harry S. Truman hi kumkhat chung khuami pa (father of the year) ah cun an rak thim hna. 

Samuel Adams hi America Hringtu pa (father of America) ah an rak chiah. Amah cu American Luatnak si khawhnak ah a rak cawlcang ngai i ram daw bik pakhat a si. Phunghrampi upadi a hringtu pa (father of Constitution) ah James Madison a si. Damnak sii lei cawnnak i a min a thangbik ah Hippocrates a si i cucaah amah cu Sii lei cawnnak a hringtu pa (father of medicine) an ti. Amah hi hlanlio pi Greek sibawi minthang bik a si.

Roman Catholic le Anglican khrihfabu nih an tlangbawite cu hringtu pa (father) an ti hna. Baibal nih Abraham cu zumh awktlak mi a hringtu pa (father of faithful) a si a ti. 


Kum 1974 ah retheihnak le soiselnak vialte a rak teitu, a rak pahchih khotu, a timhnak le thilha ruahchannak ruangah, a intuarnak le hlawhtlinnak vialte philhlonak ah ti’n, Sonora Smart Dood cu Founder of Father’s Day sinak cu an rak pekchanh i, amah Sonora hi kum 1978 ah hi vawlei nunnak in a liam ruangmang. A nun liam ko hmanhseh, vawleicung a minung hawi caah thilha a tuahmi rothil lianngan Pale Ni (Father’s Day) a kan chiahtak, rohtak cang, kum zeican liam aikun philh a si ti lai lo. 


(Baibal rel awk: Gen. 17:4; Ex. 20:12; Deut. 5:16; Matt. 5:16,45 ;15:4; Mk. 7:10; Johan 10:30; 15:16)

Father’s Day ah Pa a ngei ti lomi hna nih a tanglei bangin thazaang thar la ve hna usih tiah kan sawm hna:-

1. Pa ka ngeih lo ruangah leadership quality ka nei lo na ti maw?
- Barack Obama hi hringtu a Pa zohkhenhnak tangah a hanglianmi a si lo. Kum 4 a rak si ah hringtu a nu nih pasal dang a rak ngeih tak chap rih. Vawleicung ram lianngan hruaitu sinak ah hringtu Pa zohkhenhnak tangah hanlianh kherkherh kha a rak herhmi a si theng lem lo a si ko rua.

2. Hringtu Pa cu ka ngei ve na tein, a rii burber peng ruangah ka nun a sual na ti maw?
- Shaquille O’Neal hi a nu zohkhenhnak in a hanglianmi a si i, a Pa hi riit-hainak sii ruangah thong a tlami a si.


3. Pa ka ngeih lo ruangah ka career tiang a chiatchuah phah dihnak hi a si kan ti maw?
- Halle Berry hi kum 4 a ti ah a nule pa an i hen. Vawleicung lemcannak vawlei ah a chiahtak mi nehnang cu ka theih dih ko lai dah. 


4. Ka pa zong ka hngal lo na ti maw?
- Lance Armstrong nih hin a pa zong a theihngal ve nemmam lo.

5. Na chuah hlan ah na pa nih an thihtakmi na si maw?
- US rampi President hlun, Bill Clinton zong a chuah hlan thla 3 ah a pa hi mawaw eksiden in a rak thi.


6. Na hngakchia lioah na pa nih an thihtak maw?
- Ronaldinho hi kum 8 a ti ah a Pa nih a rak thihtakmi a si.


7. Na pa nih an duh lomi na si maw?
- Shania Twain hi hringtu a pa nih a duh lomi a si ve ko.

8. Na pa cu zu a ram/din tuk hringhran ruangah lungrethei, harsa na ti maw?
- Charlize Theron zong a pa hi zu le riit-hainak thil tama (addict) a si.

Thiamsang pawl nih dothlatnak an tuah i an chimmi cu, nu lawng bak nih zohkhenhmi pa cu an kawp (darling) cungah zumh an tlak deuh. Cupinah, an fale an ruat, an ngeihsak khun hna tiah an ti.

Na nunnak ah hringtu Pa tel lo bak in caan na hman ruangah na vuivai maw? I hrim hannak zeihmanh ngei kho loin na tluril heo maw? Zaangleknak vawlei, Ringawn vawlei le vawleicung a hiptlai kho hruaitu hna le Pathian mi hman mi roling vialte hna hi hringtu an nule lawng nih an zohkhenhmi hna maw  asiloah nule pa ngei lo an si deuh ngawt hna dah kaw. Tho law i hrim cang! Vancung ah a ummi na nule pa kan Pathian nih na umkalnak hmun paoh ah an kilven i, an ngiatthlai, an zohkhenh peng ko. (Joshua 1:9)

Ch.

- Pa-Te Ni (Father's Day) Lo Intan Dan By- Victor Zika (Zik Zika) {zobawm.com}

- FB group Burma Mizo Zawlbuk ah Ro Luahpuia nih Daniel Shoute tialmi chungin a khomsuatmi zeimaw zat kha hun lehmi a si.
- Hringtu Pa Ni (Father’s Day) By- Rev. Lal Pek Lian

No comments:

Post a Comment