Vawleipi nih a sunhsakmi ni
sunglawi lakah hin “Nule Ni” (Mother’s Day) hi aa tel ve kan ti khawh ko lai
dah. Vawleicung ram tam-u le a hlei in Khrihfa ram ahcun May thla zarhhnihnak
ni ah hin, hi ‘Nule Ni’ (Mother’s Day) hi a tlangpi in hman a si deuh ngawt.
Mi cheukhat nih nule upat peknak in caan an hman len lioah, mi cheukhat cu Nule philhlonak ni tiah a hmangmi an um ve fawn. Hringtu nule nih nunpi rihmi hna nih an nule an ṭhangṭhat hna i upat hmaizahnak an langhter. Nu a ngei ve ti lomi nih ‘ka Nu kha nung dam ve rih seh law aw” tiah lungleng ngai le zaangram tuk hringhran in an Nule philhlonak Ni an hmang ve tawn. “Upat peknak ni” maw na hman lai “Philhlonak ni” deuh dah?
Mi cheukhat nih nule upat peknak in caan an hman len lioah, mi cheukhat cu Nule philhlonak ni tiah a hmangmi an um ve fawn. Hringtu nule nih nunpi rihmi hna nih an nule an ṭhangṭhat hna i upat hmaizahnak an langhter. Nu a ngei ve ti lomi nih ‘ka Nu kha nung dam ve rih seh law aw” tiah lungleng ngai le zaangram tuk hringhran in an Nule philhlonak Ni an hmang ve tawn. “Upat peknak ni” maw na hman lai “Philhlonak ni” deuh dah?
Minung pahnih nih dawtnak an langhter tikah a hmutu midang hna zong a lawmhter tawn hna ti a si. Cu tikah, Nule Ni kan hman i, nule a dam rihmi cheukhat nih zapi hmai ah mitthli i tlak in nule pangpar va pek, laksawng pek tbk. hmuh a si theo tawn. A ngaingai ti ko lo ahcun zapi hmai ah a herh maw tiah cun a herh lo ti khawh a si. Karhlei va lamh a si. Zapi caah ti’n aa ruang tein pangpar tonhnak tuah a si cang komi, i thawh riangmang in a hleihluat i nule pangpar va pek tibantuk, mitthli vai i thlak ti tehna hi kan hman lo ahcun zapi caah a ṭha lai tiah ka ruat tawn.
Ca pakhat ah ka rak relmi cu,
Asia ram pawl cu nule ni hi nifatinte nan hmang peng ko. Nule Ni (Mother’s Day)
hi cu nitlaklei ram deuh nih hman awkah aa tlak. Zeica’htiah hringtu nule a
upat ṭihzah
lomi kan tam tuk. A tlangpi huap in Asia ram pawl hi cu nan nule nan pa nan
upat tuk hna. Kannih cu nanmah Asia ram bantuk kan si loh, cucaah cun nule ni
hi cu nitlaklei ram caah siseh law aa tlak hnga tiah siangngakchia pakhat cu an
professor pa nih a rak ti ti si.
Hi hringsortu Nule Ni ahhin
mitthli i tlak in nule kha zapi hngan ah laksawng pek maw ahlei hluat in
pangpar va tonh thulhthalh maw kha cu hman lo ah a ṭha. Ka
daw kho lo, ka zohkhenh kho lo, ka nute kan dawt tuk kan ti ruangah kan mitthli
a tla ti zong kha hman ding a si lo. Nule nih hin kan dampi zungzal hmanh hna
sehlaw an fale an kan dawtnak hi zeitikhmanh ah chamkhawh bal ding a si lo.
Nule dawt kan timi cu an kan chimh cawnpiakmi thilṭha i
cinken i, an nun lioah siseh, mual an liam hnupi tiang zongah siseh, cu thilṭha tuah
i zuam zungzal kha a si ko. Nule chimh ngaih hleng tung lo, Nule Ni phanh
lecangka mitthli vai thlak thulh, laksawng hei pek thulhthalh hihi a herh maw
tiah cun a herh ko. Natein biakinn chung tuah dingah cun aa tlak maw ti hi fak
deuh i kan ruah awk a si. Nule chimmi ngeih le cinken zungzal le tuah i zuam, cu
nakhlei in nule dawt ti a um hnga hme maw ti ka ruat tawn. An kan duhpiak bikmi
zong a si. Ka khuaruah a har tawnmi cu hi nule upat peknak ni ah nule a dam ti
lomi tu mitthli tla loin, nule nih dampi rihmi fale hna nih an mitthli an i
thlak tawnmi khi a si.
Hringtu Nu Ni cu fale nih nule
upatnak an pek ni a si. Nu ti tikah hringtu nu lawng kha nu tiah ti a si lo.
Hramthawknak le kokehnak a hram paoh kha nu ti in min sak le auh a si.
Tahchunhnak ah kan chuahkehnak hmun kha ‘kan nu vawlei, kan nu ram’ tiah ti a
si. Cun kan i chuahpimi holh kha ‘ka nu holh’ tiah ti a si i kan umnak
khrihfabu kha ‘mother church’ kan ti.
Hi Nule Ni aa rak i thawk ning
dan, an rak tuahning le zeiti’ndah an hmanning a rak si cio tbk. kan theih len
lai tiah zumh a um. Nule Ni tiah kan tuah lengmangmi ni theng si loin,
zeiti’ndah ahlan chan Greek le Egypt miphun le adang ram hna nih hi ni bantuk
aa lo ngai in an rak sunhsak i an rak tuah ve ti kha hun zoh chih hna usih.
Kan rel hlan ah kan theih dingah ka duh ngaimi
pakhat cu, Anna Jarvis thawkmi ‘Hringtu Nu Ni’ (Mother’s Day) hi kum zabu 16
lio ah United Kingdom i rak hmanmi ‘Mothering Sunday’ timi le B.C chan lio i
Greek pathian nu Rhea timi upat peknak ni le Roman pathian nu Cybele timi upat
peknak puai he aa pehtlaimi a si lo. A theihngal ve rih lo kan um bang sual ah
tiah atu bantuk in hi thawhkehnak tuanbia hi ka hun lehmi a si.
I. Egypt ram ah: - A hmasa bik
Nule Ni hman an rak thawknak cu Egypt ram ah a si. Egyptians pawl nih hin an
pathian nu Issis (Issis cu pharaohs siangpahrang cithlahtu nu a si) upat peknak
puai tiah kum fatin tein an rak tuah tawn. Issis timi nu nih cun Orisis cu a
rak vat i (Orisis hi Issis a chuahpi a si lawng hlah, a pasal zong a si). Issis
a pasal Orisis cu a unaupa Seth nih a nahchuah ruangah a rak thah i, a taksa cu
then 13 ah a cheu i hmunzakip ah a rak ṭhekdarh dih.
Issis nih cun a pasal Orisis a
taksa cheu 13 cu a khomhsuat hna i hmunkhatte ah remte in a rak chiah dih ṭhan.
Mah cu hnu kum zeimaw zat a rauh hnuah cun Issis nih cun fapa Horus a hun hrin
i, cu a fapa Horus nih cun a pa a rak thattu Seth cungah phu a hlam i Seth cu a
rak thah ve.
Cuticun Issis cu pasal zong
ngei ṭhan duh ti loin a fapa Horus cu a nunchung vialte dawtnak he
zumhtlak tein a zohkhenh i a rak hmeipi ti a si. Cu ruangah cun Horus a hringtu
nu Issis nih a fapa cungah cu bantuk dawtnak le zumh awktlak tein a rak
zohkhenhnak cu upatnak le philhlonak caah ti’n Egyptians pawl nih cun Issis
milem lianpi an rak ser i, cu milem hmaika ahcun kum fatinte amah upat peknak
le philhlonak puai, ni sunglawi cu hlunghlai taktak in an rak hmanmi a si.
II. Greek ram ah: - Greeks
miphun pawl zong nih hin an pathian nu Rhea upatnak caah ti’n kum fatinte puai
an rak tuah ve tawnmi a si. Rhea hi Cronus a nupi a si i, Greek pathian nu
vialte lakah a liannung bik ah an ruahmi a si. Rhea milem an tuahsermi cu
zalampi ah an chawhvahpi i an lampi lengah, lentecelhnak phunphun an tuahpi
rih. Amah philhlonak ni hi lunglawm le ropui taktak in an rak hmang tawn.
III. Rome ram ah:- Egypt le
Greek ram bantuk in Rome ram zongah kum fatinte in hin an pathian nu “Phrygian
goddess Cybele” caah ti’n sunglawi taktak in puai an rak hmang ṭheo ve
tawn. Cybele cu Magna Mater tiah zong kawh-auh le theih a si i, Rome ram ah a
lianngan bik le cungnung bik tiah an ruah vemi pathian nu a si ve.
Rome ram ah hin an pathian nu
upatnak rak hman an i thawk kum hi, Jesuh Khrih a rak chuah hlan kum 250 hrawng
in khan a si cangmi a si. Hi puai hi a tlangpi in nithum chung ulh-amh in an
rak hman ṭheo tawn. Caan a hun liam ve lengmang tikah cun cu an
pathian nu Cybele (Magana Mater) upatnak puai ni sunglawi taktak an hmanning cu
ṭhatlo naklei hoih in a hmangtu hna nih hman hram an hun i
thawk cang tikah, hi puai chuankhan in minung tam tukte nih sualnak phunzakip
an rak tuah lengmang ruangah, Rome cozah nih an pathian nu upatnak ni an tuahmi
cu tuah ti lo dingin a rak khap.
Greek le Rome ram ah an pathian
nu upat peknak ni le thla cu March 15-22 karlak ah a tlangpi in an rak hmanmi
kha a si.
IV. England ram ah: - Kum 1600
hrawnghrang ahkhan England ram ah Mary (Jesuh Nu) upat peknak ni hman hram an
rak thawk bal cang. Mah cu hnu thawk in kum zeimaw zat a hun liam hnuah
chungtel luhnak le tipil an innak khrihfabu Mother’s Church upat peknak zong an
rak tuah.
An hmanning hna cu hitihin a
si, biakinn chungah pangpar dawhdawh an i ken i an lut, laksawng phunphun i
thlennawnnak zong an rak ngei. Mah hnu kum zabu 16-17 hrawngah a hun liam hnuah
cun Mary le Khrihfabu tiang lawng si ti loin, hringtu Nule upat peknak zong
tuahser hram an hun i thawk ṭhan i, “Nule Pathianni”
(Mothering Sunday) tiah min an rak bunh. Hi ni ahhin England ram mizapi nih
pangpar le laksawng phunphun i ken in nu upat peknak an rak tuah. Cu lio caan ṭhiam
ahcun ‘Mothering Cakes’ tiah an ti ṭhan i, hringtu nule
cungah an dawtnak langhternak ah tiah nule sinah ‘chang’ kha laksawng can ah an
rak pekṭhenh tawn hna.
V. America ram ah: - England in
America ah a lut/peemmi pawl cu ram thar a pokka le a phanka an si bantukin rianṭuan an
rak teima tuk hringhran. Cuti rian lei papek in an ṭuan
rumro tikah cun caan lawngkang dinh caan hrimhrim kha an rak ngeih khawh ti lo
ruang le ei le din ah harsatnak phunzakip an tonmi ruangah hringtu nu upat
peknak ni cu pehzulh in an ram bantuk khan an tuah kho ti lo i, cuticun an rak
ngol thai.
Cuti bantuk dirhmun ṭhalo
ngai in America ram a dir lio caan ahcun, Julia Ward Howe timi nu nih cun Nule
Ni hmang dingin kum 1870-72 ah ruahnak a rak chuahpi i, biatak tein aa rak i zuam.
(Howe hi “The Battle Hym of Republic” timi US ramchung raltuknak hla dawh a rak
phuahtu kha a si). Ramchung raltuknak ah remnak le daihnak a um khawh nakhnga
“Nule Caah daihnak ni” (Mother’s Peace Day) cu June thla zarh hnihnak ah US ram
khualipi hmun 18 ah nurual lawngte cheukhat hna nih an thawk i, caan hmannak an
rak tuahpi hna.
Howe nih hin kum fatin ti awkin
khan nurual-u pawl i hmuhtonnak caan ngeih kho dingin biatak tein ṭan a
rak la. Nule hna nih hlawhtlinnak an ngeih khawh zungzalnak ah ti’n, a
ngeihchiat chawva zong uinak zeihmanh ngei hin lo tein a rak hman tawn.
Asinatein vanchiat ah a duhnak tling dingin aa rak i zuammi a chunmang nule
caah ni sunglawi tuah ding tiah aa ruahchanmi “Nule ni” Mother’s Day a hun
chuah hmanh hmu ta manh lote le hmang manh loin a nunnak a rak liam.
Kum 1988 ahkhan ‘Nule Ni’
Mother’s Day um dingin a ruahnak siseh, a caan siseh, ngeihchiah chawva, a
thazaang dihlak tiang chuah in aa rak i zuam i, teiman thlu tein a rak ṭuanmi
vialte hna philhlonak caah tiin upatnak roca (certificate) cu an rak pek.
2. Anna Jarvis
Anna Jarvis |
Atu vawlei hmunka dangdang ah
sunglawi taktak in kan tuah tawnmi ‘Nule Ni’ Mother’s Day timi ni sunglawi a
chuah khawh nakding ah a thih tiang zumtlak tein rian a ṭuantu
le “Nule Ni Dirhtu” (Founder of Mother’s Day) cu Anna Jarvis (Anna Reeves
Jarvis) a si.
Anna Jarvis cu, Granville E.
Jarvis le Ann Reeves Jarvis nih kum 1864, May 1 ah USA, West Virginia, Taylor
County, Webster ah an rak hrinmi a si.
Anna Jarvis hi amah a hringtu a
nu Ann Marie Reeves Jarvis nih May 9, 1905 ah hi vawlei nunnak in a rak
thihtak. (Ann Marie Reeves Jarvis hi Nule Ni tuah dingah ruahchannak a ngei
tawntu le hi ni a tak in a chuah khawhnak dingah teima taktak in rian a rak ṭuantu
zong a si ve. A dam lioah hin miharsa bawmhchanh hau minung tampi a rak
bawmhchanh hna, mi damlo zawfak minung tampi zong bawmhnak a rak pek hna. A nu
hawipawl kha cinthlak lei thiamnak an ngeih khawhnak dingah biatak tein a rak i
zuam i a rak chimh cawnpiak tawn hna. Culio caan ahcun USA ah a rak um rih lomi
kawlhang (tomatoes) cinthlak le zohkhenh ning tehna tiang khan a rak chimh tawn
hna.)
Anna Jarvis le a nau Elsionre
cu hi vawlei vanchiatnak nih ruahlopi in a hun tlakbuat hna. An i ngahnak bik a
simi hringtu an nu nih mual a liamtak tik hna tikah ahcun, lungrethei le
lungdong ngai le ngeihchia hringhran in an nun cu an hmang.
Kum 1907 (A nu thih hnu kum
hnih hnu) ah Anna Jarvis nih “Nule Ni” (Mother’s Day) aa rak i thawh khawhnak
ah a nun chung vialte i zuam dingin biachahnak a rak i tuah. Cuticun Anna
Jarvis nih cun hawikom tampi aa ser hna i, an ram nawlngeitu pawl le mi
lianngan pawl hna sinah “Nule Ni” (Mother’s Day) hmang dingin nawlhalnak ca a
rak kuat tawn hna. Zeitluk in dah a rak i zuam i a rak tan tiah cun ka cakuat
tialmi hi cohlang cio ve kho hna seh tiah uktu bawi hna sinah cakuat 10,000 a
rak tial. Hi ruangah amah catialmi cu mi pakhat tialmi ah a tam bik a si ti
tiang in an rak ti phahnak a si.
Cuticun October 10, 1908 ah
tleicia a nu (Ann Marie Reeves Jarvis) upatnak le philhlonak cu Andrews
Methodist Church ah rak hman a si. Hi ni le caan ṭhiamṭhiam
ahhin tleicia a nu a thihnak hmun Philedelphia zongah khan philhlonak ipumhkhawmnak caan an rak tuah. Mah cu ni
thawkin cun US ram hmun dangdang ah “Nule Ni” (Mother’s Day) hi pehtlai tein
rak hman peng a si i, December ni 12, 1912 ahcun vawleicung pumpi huap Nule Ni
Buu timi (Mother’s Day International Association) tiang zong cu rak dirh a si.
Cu thawk in “Nule Ni” (Mother’s Day) cu US ramchung State 45 ah hman a hung si. Kum 1914 ah cun USA ram pumpi (State kip ah) hlunghlai taktak in hman a si cang. Hi lio caan ah USA President Woodrow Wilson nih May 9, 1914 ah “May thla zarhhnihnak’ hi “Nule Ni” (Mother’s Day) ah a phuan. Cu ni cu USA National Holiday siseh tiah fehternak minthutnak zong a rak tuah.
Cu thawk in “Nule Ni” (Mother’s Day) cu US ramchung State 45 ah hman a hung si. Kum 1914 ah cun USA ram pumpi (State kip ah) hlunghlai taktak in hman a si cang. Hi lio caan ah USA President Woodrow Wilson nih May 9, 1914 ah “May thla zarhhnihnak’ hi “Nule Ni” (Mother’s Day) ah a phuan. Cu ni cu USA National Holiday siseh tiah fehternak minthutnak zong a rak tuah.
“Nule Ni” (Mother’s Day) um kho
dingin, ruahnak siseh, caan le ngeihchiah chawva zong siseh zeihmanh uinak
sianlo ngeihlo tein, a nunchung i zuam dingin biakamnak a rak ngeitu, Anna Jarvis
cu fa zong ngei loin, a taksa a hung derthawm chin lengmang ve i, a mit zong
nih khua an hmu kho ti lo cuticun hi vawlei harsatnak vialte kaltak in 1948
ahkhan kum 84 upa a si ah a nunak a rak liam ruangmang.
USA mizapi nih “Nule Ni”
(Mother’s Day) aa thawhkehnak dingah teiman thlu tein a rak i zuammi upattlak
nu tiah, a teimak ruang le a tuanmi ruangah upatnak roca (certificate) cu
peknak an rak tuah dih hnuah a ruak cu an vui.
Anna Jarvis aa zuamnak le
teimaknak thawngin “Nule Ni” cu US ramchung lawng si ti loin, UK, India,
Denmark, Finland, Turkey, Australia, Mexico, Canada, South America, China,
Japan, Belgium, Africa le vawleicung ramzakip ah a hlei in Khrihfa ram ah cun
atu chun ni tiang sunglawi taktak in May thla zarhhnih phak fatinte nule sunhlawihnak
ni cu hman peng a si cang.
Cc:
- Nu-Te
Ni (Mother's Day) Lo Intan Dan by Victor Zika
- “Hringtu Nu Ni” Thawhkehnak Le Anna
Jarvis Tuanbia Tawi (The Chinland Post, Vol.2, No. 53)
- Hringtu Nu Ni (Mother’s Day)
Thawhkehnak by Titus Tluang Hnin
- ‘Hringtu Nu Ni’ Mother’s Day by Lal Pek
Lian
- Mother's_Day, wikipedia.org
No comments:
Post a Comment