Covid 19 zawtnak rai nih hin vawleicung pumpi lungrethei, ngaihchia le i tlawngkai kho loin a kan buaiter ti cu zapi theih a si ko. India ram lebang cu avoi hnihnak covid 19 nih fak tuk palia in a tlakbuat caah minung tampi nunnak tiang nifatin dongcat loin an liam thluahmah. Cu lio caan ah cun, i chawnh a fawi ngaimi zawtnak black fungus timi nih a thar in India ram ramkulh zeimawzat cu hnahnawhnak a pek than i, hi zawtnak a kai tharmi zong an hmuh thluahmah hoi cang hna.
Hi Black Fungus ‘mucormycosis’ timi zawtnak hi vawleicung mi caah avoi khatnak bik hmuhchuah tharmi thil thar cu a si lo. Pawngkam environment ah amah kokek tein a um vemi hrimhrimmi kha a si i vulei ah le a thu, a tlolmi lak le non, hnawmtaam lakah a ummi a si. Hi Black Fungus hi minung million pakhat chungah minung pakhat nih ngeih tawnmi zawtnak tiah ruahmi zong a si.
Atu ahcun fawi tein kai khawh le a karh kho ti a hun si cang zeicah tiah cun, hi zawtnak a kaimi hi a tlangpi in covid 19 in a zawfak ngaimi hna sinah le covid 19 in a dam ciami hna sinah hmuh a si, zeiruangah si tiah cun sii an pekmi hna nih khan an taksa chung zawtnak rungrul dohtu thazaang kha a tlawmter tuk caah an kainak a si. Hi zawtnak Black fungus ‘Mucormycosis’ ruangah India ram, Maharashtra ramkulh ahcun minung 90 tiang an thi cang tiah ramkulh ngandamnak vuanci Rajesh Tope nih May 19 ahkhan a chim.
Hiti bantukin India ram, ramkulh zeimawzat ah Covid-19 zawmi sinah zawtnak dang ‘Mucormycosis’ ‘Black Fungus’ timi hi a len caah, acozah nih Health and Family Welfare Ministry cu ramkulh state le union territory cozah pawl hna cu hi zawtnak ‘Fungal Infection’ ‘Mucormycosis’ ‘Black Fugus’ hi epidemic Diseases Act, 1897 chirhchanh in “zatlang zawtnak’ notifiable disease (epidemic) ah thanh le phuan ding tiin a ti hna.
Cozah sizung, private sizung le medical college pawl hna cu Union Ministry le Indian Council of Medical Research nih hi zawtnak kongah ‘screening, diagnosis, management’ tuah dingah a timhlamhning in zulh dih dingin theihternak thawng a thanh hna.
Union Health Ministry nih state kip le union territory cozah sinah anmah le hmunhma cio ah hi zawtnak a ngeimi le lunghrinhmi zohkhenh cuahmah liomi pawl cu Health Department ah ripawt hrimhrim dingin nawl a pek fawn hna.
Union Health Ministry nih hi mucormycosis hi ngandamnak hrangah kan doh nolh ding a dang zawtnak a si i, hihi covid 19 a zawmi hna sinah hmuh asi. Covid 19 midamlo caah hihi mucormycosis nih hin thihnak tiang a chuahpi khawh tiah a ti. Mucormycosis cu zohkhenh har ngaingaimi (multidisciplinary approach) asi i, Eye surgeon, ENT specialist le Neurosurgeon pawl hi a biapi in herhbikmi cu an si hna i, hi zawtnak dohnak caah Amphotericin B pek an herh tiah a ti.
Covid 19 in a damlomi zohkhenhmi pawl kha steroids hman ding rikhiah ngei ding zong in ti an si, zeicahtiah cun covid 19 damlomi kha sii eidin ding steroids tam tuk pek an si tikah cun an taksa chung i zawtnak rungrul doh khawhnak (immunity) a derthawmter tuk ruangah mucormycosis zawtnak hi fawite in an kai/ngei kho tiah a ti.
‘Black Fungus’ hi Covid-19 in zawt ruangah taksa chung rungrul a dotu thazaang a tlawmmi hna nih an kai duh khun i, cancer zawtnak, zunthlum zawtnak le kal thalo pawl nih fawite in an ngeih/kai khawhmi asi.
‘Mucormycosis’ hi ‘Black Fungus’ tiah theih bikmi a si i, Rajesh Tope nih nikum coronavirus pulrai a lenka hrawng ti awkah khan hihi hmuh a rak si ve cang, zeitik lioah khan dah hihi rak hmuh a si ti bel cu fiangin theih khawh a si ti lo, Maharastra ah minung 90 lengkai nih an thihpi cang caah a tenaumi thil ah ruah ding a si hrim lo tiah a chim.
Hi Black Fungus hi avoi khatnak Covid 1st wave lio nakin 2nd wave ahhin a ngeimi an tam khun. Atu ahhin India ramkulh dangdang ah siseh, Northeast lei Assam zongah hi zawtnak hrik kai hi ai thawk cuahmah tiah theih a si. Maharastra ahhin mi 1,500 nih hi zawtnak hi an kai cang ti a si i, mi 500 damh an si i 850 hi zohkhenh lio cuahmah an si.
Zawtnak a langhning an chimning cu, lufah, hnarping, khuh, tangfah, le kaa aan le thil ei/khai lei ah harsatnak ngeih pawl hi mucormycosis a langhning phun tiah ruahmi cu an si i, Covid 19 zawtnak a langhning pawl tiah ruahmi zong kha mucormycosis zawtnak a langhning si kho ve mi a si.
Cun mit fah, cun mit tanglei zawn fahnak tehna, mit khuahmuh fian lo (partial loss of vision) zong in a langmi a si ve. Cun mit i a thih/kai ahcun mitcawt thai zong a fawite mi asi. Black Fungus hi biang le hnar, cal karlak titvun in khan siseh, cun mit le ha karlak thli zawitu in khan zawtnak hi kai a si, mah hnuah cun thluak tiang zong a kai kho i a hnuarsuan khawhmi a si.
Zeitin dah kan i ralrin lai tiah cun, hi black fungus hi a thu, a tlol, a uihmi, a buarmi le a daammi, le vulei ah a ummi a si tikah vulei le hnawm tongh tikah leng chuahvah tikah angki bansau, tawhrolh sau i hruk ding, cun thiang tein kut le ke i tawl ding a si.
Mask hmaihuh hman tikah, surgical mask a si ahcun, voi khat lawng hman a tha bik, cotton puanthan thitmi mask a si ahcun thlan ti nih a ciarter a daamter peng caah tisa in maw asiloah thiang tein suk i nitlang ah ro tein phopiak a tha. Nithum ni li hna a pehpeh in hman lo ding a si.
Cun furpi asi cang caah, thil kan suk tikah innchung ah khat thup in thil zar hmangmi kan um, cucu cuap caah a thalomi a si i, atulio thil sicanning lio caan ahcun innchung ah a dammi le a buarmi hnipuan hruk-eih chiah le thil sukmi zar hman lo ding, nitlang ah ro tein pho ding a si.
Black Fungus nih hin a ngamh bikmi hna cu takpum chungah zawtnak rungrul a dotu, minung takpum ah a um ding tiah ruahmi zat a umlo/ngeilo mi (immune system) a derthawmmi kha a ngamh hna i mah pawl sinah hi zawtnak hi tam bik hmuh a si ko. A hleikhun in covid 19 zawtnak in a dam cangmi pawl, zunthlum zawtnak a ngeimi le cancer zawtnak a ngeimi pawl, zawtnak rungrul dotu taksa ah a derthawmmi pawl caah ralrin khun ding asi i, zawtnak rungrul dotu (immune system) thazaang thawnnak ding eidin phun kha eipiak peng ah a tha.
White Fungus: Mah hi Black fungus zawtnak Central acozah nih state ramkulh cheukhat kha Black Fungus (Micormycosis) hi epidemic ah phuan dingin ruahnak a pek hna i ramkulh pali le UT (union territory) pakhat telh in epidemic ah an phuan cang lioah, Patna (Bihar State) ah cun White Fungus nih midamlo cheukhat a tlakbuat cuahmah ve hoi hna ti hmuhchuah a si.
Dr. Arunesh Kumar, Senior Consultant & Head Respiratory Medicine/pulmonology, Paras Hospital ah rian tuan cuahmahmi chimning ah, White Fungus hi Black Fungus nakin tihnung si deuh i, minung immunity tlawm tuk ruangah maw siseh, cun thil dangdang in hihi kai khawh vemi a si a ti.
Dr. Kumar a chimning ah cun, White Fungus a kaimi pawl hna hi, Covid in an zawt a langhnak phun symptom an ngei nain Covid test result tu ah khan cun negative an si kho, a ti.
White Fungus nih hin kan cuap lawng siloin, kan taksa pum tengnge dangdang, kan kut le ke tin tehna, paw, kal, thluak, chiatha le kaa tehna kha a hnursuan khawh tiah a chim rih.
Zawtnak ngeicia midamlo immunity a derthawmter khotu zawtnak zunthlum (diabetes) le cancer tibantuk a ngeimi maw siseh, caan saupi chung steroids i rinhchanh in thlopbulmi hna nih fawite in an kai khawhmi a si caah i ralrin ngaingai a haumi a si ve. Coronavirus a kai cuahmahmi, cun oxygen pek hau dirhmun a dirmi hna caah fawite in kai khawhmi asi ve fawn.
Black Fungus hi tih tuk ding cu a si lo, a caan te ah i thlop ah cun dam khawh than a simi a si ko. Lungrethei le tih ngai zong in um a haumi a si lo i, ahlankan tein I ralring te um kha herh bik hmasa ciomi cu asi ko.
(Note: Pennmedicine, TOI, The Indian Express, livemint, indiatoday le a dangdang news relmi kha aa tlakning in vun lehmi a si)
No comments:
Post a Comment