Ka Ca'h A Sung Khun Ni Ceu

Zingkhat cu hlan ka thawh tawnning nak tuante khin ka tho. Fingrei cahkate cu sikaw zing Slm. 5:00 le 6:00am hrawnghrang khi a si. Kanmah leimi kan innpa hohmanh a thomi an um rih lo. Delhi cu a lum caan ah a lum tuk a kih caan ahhin a kik tuk hoi i celh hi a chuak lo. 

Cu lio caan cu khuasik zingkate cu a si i, chum an zing ngaite. Cun a kih daan zong phundangte khin a kik i a dai hringhran. Kan inn hlannak cu cungdot bik ah a si i, hlan ka thawhka i khua ka huinak le cuanhnak tawn varanda cun khua ka hoi, ka cuan len asinain a hlan bantukin mit nih a hliah ti hna lo zeica’htiah khua a dawm i chumdi an zam ngaingai caah a si. Ka mit nih a phak tawk le hmuh khawh tawk ah Putar pakhat inn tanglei ah mei khu hluahmah in a chemmi lawng a si. Cu lo paoh cu inn thumli hlei hmuh khawh a si lo.

A tuan ngaingai i minung zong an king ngaite. Culio caante ahcun Hakha khua te cu ka hei ruat len, Delhi nakcun Hakha kha a kik deuh ko lai ka ti. Cun Hakha i hmette a ummi le zing khuasik lak i heh ti a thomi, lente aa celhmi ka si lo maw? Ziah a kik tuk in ka theih ne kun.. ti hna khin ka hei ti ṭhan. A caan ah cutin cun si lo! Sihlah ee! Delhi hi Hakha khua nakkhan a kik deuh ko ti hna khin ka hei ti. Cuti keimah le keimah bia kaa ruah pah cun Tarpa cu fiang ngaite khin ka hei zoh ṭhan. A tar ngai cangmi khi a si i, a keng zong a kui ngaingai. Chanthar holh cun Passport a ciah dengmi kan ti lai cuh!!.....he

Cuticun tar kan ti cu huamsamte khin a cawlcang i lungdonghnak ngei lo tein a mei chemmi cu a alh khawh nakhnga a baih hliahmah ko cu ka hmuh.

A mei chemmi cu ka zoh i, ka lungchung tein, “Kapu ti khan hei chem… Law, ti khan thing vun tik law, a alh hlutmat ko lai eh!,” ka ti. A caan ah ka lung na dong ka hei ti pah thulh.

Cu ngai cu ka ti i zohter duh ti lo khin ka um i khua dang tu ka ruat. A kik chin ko hleh i ka von i ti i kaa hruk eihmi thilpuan ka van i zoh a lum ngai ding khi ka si ko nan tiah ka ti sa lam. Cu tlawmpal ah cun,“Ziah! Hakha ahkhan tah atu bantuk angki lum zong kaa hruk bal ṭung lo. Angki zun hnih, luchin, le kendan tuah khat hruk ahcun a rak za ko kha ta i!...? a kih theih tuk a si hme maw?,” ti khin kaa hal. 

Atu bantuk kaa hrukmi thilpuan hna hi Hakha ahkhan cun a hau in a herh lai lo ka ti rih. Tlawmpal ah aw.. aw..! Angki hruk eih chahning cun tuak ding a si lo, Cucu! Atu chan tuaktan ningin henta ka tuak ve lai. Atu nai ka khurkhuaruah le thil tuakning bak cu ITchan anti mi chan ah ka um ve va si kaw, Lungchan thiltuak in pei maw cu ka tuak ne cu… ka ti i keimah le keimah kaa mawh!

****

Tlawmpal hnuah Tarpa cu ka hei zoh ṭhan i mei a chemnak ah aa hak sual rua a khuh len Ah!..aah.. a ti pah len ko cu ka hmuh. Ka hei zoh bak ah khin a van ka zoh ve i kan mit aa tong. Ka khuaruah le tuaktan mi hlah maw a ka theih ziar hnga ti phun khin ka zoh. Ka hei i phuhrung dom cuh ei!. A ruang cu, “Lungchan thil tuak in pei maw ka tuak cu!,” ka ti dih sin bak ah a ka zoh kha a si! Van tuak ve hmanh! Cun ka mit ka ṭhial a hei ṭhial ve ko. Cuticun a mei chem cu a peh i, ka khurkhua ruah cu a ka peh ve ṭhan.

Asiahcun Hakha kha ka ṭhannak ka hmet tein ka umnak a si i, a kih bik caan, cun a lumbik caan teh zeizat Degree dah a si kun? ka ti kaa ruat -02 ka ti, a si lo ka ti ṭhan -01 hi a kih anti bik a si kaa ti hui. Asi ah a lum bik caan teh ka van i ti kaa ruat. A cu hmanh i ruah len Hakha ah ka va ṭhang ka hmet tein ka va um rih ka ti thil phunphun a ka ruahter tuk. 

A cu ka santlaih lo hringhran cu dah Hakha ka um liote hrimhrim in khan ka rak thei bal lo a si ko rua khata ka ti. A zei a si zongah atu ka umnak khuacaan sining ka theih ahcun a za ko ka ti i, Zeizat dah a si atu hi ka ti nizan kha tah ka van i ti ṭhan? Nemmam thei hoi lo, ruah domh khin -04 ka ti… a kik ngai in ka theih le a si pah rua... aa zee lohbak!! Ka theih hlei kun lo ti khin lung thachia ngai khin ka um.

Cuti thachia ngai i ka um lioah cun ruahlopi khin ka hawile dang zong nih an thei ve hlei loh! a kih lum Degree theih cu chim lo; kan um hnawh chanbik a simi he pehtlai in UNHCR a saunak (longform) hmanh dawhawh ka hlanpi i kumhnih thum a um ciami ka hawile pawl ka hal hna ah khan an theih nemam ve bak lo khah! tiah ka hei i ti. 

Cu lawng nemmam hlah CRC timi zong ta! cun SLIC le FRRO, CHRO… tbk.., cun a dangdang tete zong ka hal hna ahkhan an thei nemmam lo khah! atu zongah a thei lomi tor le cheng an um ko men lai ka ti. 

Cun kan hnung i kan hawipa pakhat ramthumnak a lan dingmi kan thlah lioah khan pei maw, IOM timi zeidah a sullam a si ramthumnak a lan ding paoh an i pek hna e ti i ka hal ah khan pei; “Ralzaam paohpaoh ramdang an lanh/ kal lai i plastic bawm raangpi thilfunnak le chiah nakding ah an pekmi hna a si Plastic min sawhsawh a si,” tiah hngal ngang in a chim ko kha. Cakei!!

Mino nih cun theih awktlak tete khi an si, tar cathiam lo le cacawng lo kan siṭung lo ahcun theih khawh ah a ṭhabik ka ti. Cu hmanh kan theih khawh le huam ve ikpak loah ka ti i, keimah le keimah ka chek (zoh) len. Si lo kei cu ka umnak a sau rih lopi ti leikhin kaa la. Kan si lo tak,“Kan ṭaw ngai rih,” ka ti. Ka lungchung in kan sitak le sitak lo cu thei ve lo.

Asi ah, cu thil pawl hna cu kan theih huam hna lo bia maw an si, kan i manh lo hringhran ruang i kan theih lo bia tu dah an si deuh hnga?” ka ti. I hal cio siseh law, nemmam anti cio ding a fiangmi cu a si fawn hoi. Natein zeiruang ah dah kan theih duh lo i kan huam ne hnga lo ka ti khuaza a ka ruahter ngai tawn.

****

Kei hi a herh hua ha lem lo thil kan ti hnga maw, herh ko kan ti hnga dek mah bantuk thil tete pawl khi kaa sawhphalh tuk tawn le a caancaan ahcun hal len ka hmang cuh ei! a poi lopi... Poi nemmam hlah! kan hngalh lomi cu hlang ko tleng ko in ta kan hal hna awk ka ti. Cu lio a van chim dih bak cun a si ngai hnga maw? ka ti ka lungchung tein ka tuak len ruahlopi khin kan pawngte ah UN zunglei i holhlet pakhat a rak celh ziar ti rua lo phuhrut! Phahret! ti’n a thlauh khin aa rak i thlauh cang i a kan nih ko ai. A rak kan ngiat zoh len ziar ko rua khah .. Kan hawipa a kal dingmi he cun kan i zoh, kan hmai a sen veve, kei le bang kha cu a singsawng viar rua ka ti ko. 

Cu pa nih cun a van kan neih ka dua na lehmi cu a si deuh rua lo IOM timi cu mah cucu a si, tiah a van kan chimh ko ai... ka hawipa cu azei nemmam ka theih ko ka hngal ve ko kaa caponak a si tiphun khin. aw! a sitak cuh! a ti chap bei ko e.. A chim pah cun a nih sek len rih. Holhlettu pa he cun kan i zoh i kan ning a zak veve umning daan zong khi kan thiam lo. Kan Lai phungthluk i, “A firtu ningzak lo, Hmutu ningzak,” ti ko khi kan hluan cang. Cuchap bei ah ramthumnak ah ka pet cang lai sawk tiphun khin tlaphun phai in a um hoi cu ei.. theih hleng ṭung lo thei bantuk i step i thlaihter ngai, ka ningzah sazawng taktak khi a si.

Cu tlawmpal ahcun putarpa cu ka hei zoh duak, a von ka zoh ṭhan ko. Ka lungchung cun, atu tiang kha hmanh tuah khawh bal lo, “Kha ti khan! cun tikhan hei ti pah! cun heichem law.. ee” tiah ka zai shek len. Hi putarpa hi Delhi khuacaan sining kong a hngal ve hnga maw? ka hei ti. A theih ko lai, zeica’htiah an uknak pei a ṭhat cu ka hei ti salam. Cu bak ahcun, “ Uknak ṭhat le ṭhat lo a sain lo, na chuah ṭhannak vawlei khuacaan sining a kih lum, a bit kauh, cun uktu hna, cu lawng hlah, zung pawl siningcang zong, cun a tuanbia zong ta, a rengreng ah Hakha ka ṭhang Hakha kek Thantlang kek ka si na ti ahcun na theih awk le hngalh awk hrim khi a si. Cu hmanh na theih lo ahcun.. i ti hlah! Va uangthlar pek fawn hlah cu lo ahcun mi dawn khantu le mi hnahnawk men na si lai,” ti bantuk mithmai pu khin a ka zohmi ko cu ka lawhter. Ka hmai chiapah ngai.

Ka lungchung cun a si tak mu. Kan chuahnak kan khua kanram kan vawlei sining miphun dang hna nih hal kan ton tik i, an kan theihthiam khawh nakhnga kan chimh khawh hna a herh hrim mu ka ti. Kan chimh khawh hna ṭung lo le kan theih ve lo ahcun cucu zeihen a ṭhathnem tak kun hnga kan i uanthlar len zong khi zei hen san a tlaihnak a um kun ka ti. Putarpa cu ka hei zoh a chem kho dih hlei lo. Acu! atu tiang dih lo dah ngai ka ti, ka va ṭum, Putarpa nih cun a van ka hmuh sinin a meikhu chemnak mitsen he cun Good Morning! zingṭha a ka ti Zingṭha ka ti colh ve...

****

Caan tlawmpal a rauh hlan ah Vai holh in a ka chawnh len, keinih le pakhat hmanh ka thei thiam ti lo. Mirangholh ka thiam hnihchunte cu ka van i purdap i, “Hindi holh ka thiam lo ti khi ka si colh,” tlawmpal ah nuar nawn in Mirangholh cun a van ka chawnh len hoi. A van ka chawnh ka cu ka lau ngaite. Ka lung chungin, “Hi tar hi Mirangholh zong a thiamngai ṭung,” ka hei ti. Cuti ka van chim dih bak cun, “ Mirangholh hi ka nu hrinholh (Mother tongue) cu a si lo nain a ṭial siseh, a chim siseh, keimah tawkte cun kaa uangthlar ngai ko,” a van ka ti hoi.

Ka lau tuk chin cang, hipa hi dawihthiam hlah i a si ka ti ka lungchung tein mu, Umh! Tikhin cun ka tawpi ka chuah lem lo.

Ka pawng ah cun a ṭhu i bia cu ka i ruah sapmap. Cun keinih mei cu ka beih, a lang ma tlang i, ka lungchung ka rak ruahning nakleng p’in a rak har deuh suaumau. Pehzulh tein amah nih rak chem diatmat sehlaw a alhṭha cang hnga dah ti a ka ruahter.

Mi rianṭuan lio le thiltuah lio,” Cutin tuah, kha ti khan ti, tikhan cun tuah hlah! Ti hi a lenglei le a langtlang i holh len cun an rak olzaang ngai, a fawi ngai ding zong an rak lo viar hi teh maw ka ti. Nain mah nih tuah taktak ah pei maw mithmuh kuttongh in theih le hngalh a si hi ka ti i ka lung fiang ngaite.

Mei a chem i a khu hlatmat ko mi kha ka tuai lengmang le a thi diam deng ai! Putarpa nih cun lungsau in van tuah ko a van ka ti. Meilah bawmtharte ka dih piak rua ka ti ko.

Ka van kau ve i mei a van thih deng lio lebang ahcun, “Meituai thi, Zeituai nung ti hme a sikha…,” cu phungthluk hna cu ka hun hngal, hngalh a herh lomi le herh lo bak khi mu. Hee!

Tlawmpal ka van kau tikah cun to hawk a ṭha i, a tuanhte rih caah le mi an thawh tuk lem rih lo caah kan pahnih cun kan to, ṭhuṭi i bia a phunphun cu kan i ruah siarmar cang.

Kan biaruah kan ot hlan deuh teah, “Mirangholh hi a theih kaa harh deuh le cucaahcun fiangṭung, thang nawn tein na chim lai mu ka ti hngap ko. A ngah tuk a ṭhami si a ka ti ve.

Keinih kapu keihi Kawlram Chin state in ka ra le nang hi atu hika Delhi khua hi na chuahṭhannak khua a si maw? Ka van ti Putarpa nih cun si lo… “Kei hi Panjab miphun ka si i, kan khua ah kum 30 ka ti tiang a cozah rian tlai in ka um hnuah Delhi lei ah i ṭhial in chungkhar he tin khua kan saknak hi a si tiah a van ka chimh.

Aw! A si ngai tak cu teh ka ti. Mirh nawn in a van ka zoh hnuah, a bia cu a van pehzulh ṭhan i Panjab ram cu a van ti i, tleng ko, le fiang ko in a ka chim dupmap ko ai. Cu lawng cu si rih lo, Delhi khuacaan umtu ning kong le a dangdang theihtlei tete zong a van ka chimh len rih.

Ka lungchung tein miphunpi hi cu thil an rak theih deuh hrimhrim hi mu an ruahnak zong hi a rak kau deuh hrim ko tiah ka ti. Kan sining le kan tlonlen ning ka van tahchunh, tlaichunh ka hun cuaichun i kan rak i dan tukning a fiang khun in aa ka theihter ṭhan.

A van ka hal ve ka hngalh ningin ka chimshek len a sinain a lungkhan cun ka kheng ruam rua lo ti cu kaa hngalh i ka lung a ṭha lo ngaingaite. Kan miphun le ram kong tuanbia ah kan rak chambau tuk hringhran hita tiah keimah le mah kaa mawh. Cun kapkhat lei van tuak ahcun, “Cu bantuk lei i chambau le hngal lo cu rak chambau tuk hringhran le santlaih lo tuk hringhran a si zia zong ka van kai fiang ngai.”

Ka van chimh dih tlawmpal ah a van peh ṭhanmi bia cu, “Kan ram kan vawlei cu kan dawt cio hna bantukin miphun dang sin kan um tik le peem tikah kan tlau lo nakhnga kan ram kan miphun kong cu theih a herh taktakmi a si, cu kan theih lo a si ahcun kan kalnak ram miphun sin paoh ah kan va tlau ko lai. Rang tuk in khin kan va tlau ko lai. Asinain, kan miphun kong ṭhate kan theih hngalh le kan i ṭhanpi a si ahcun khawzeika kan kalnak hmun hmanh ah a kan vengtu a si lai i, lungrualnak a kan petu zong a si lai cun, pakhat le pakhat zong a kan theihthiamtertu a si lai pinah, fawile bai ah kan tlau kho ti lai lo,” tiah a ka ti.

Cuti a chim dih bak cun ruah lo pi’n ka nau nu nih ka u…! pumh hna kan tlai sual lai a van ka ti. Keinih Aw..! ka rak ṭin lai ka hei ti i, Putarpa zong cu a mirh ve…!

****

Cuti kan biaruah ka thawt liopi ah cun, kan pehṭhan te la zarhpi zing a si celngel le pumh kal kan duh i, a ruah ziatu ka thiam ko kun ka ti hnuah cuticun kan i ṭhen. Rawl kan ei dihcun kan ṭafar hnih in thil kan i thleng, ka farnu nihcun Jeans bawngbi ciat ngai khi aa hruk, amah cang ahcun kaa style tuk ti khi a si. Keinih,“Ziah! Nunu mah tipi khan maw? na kal lai,” ka ti. Anih nih,“Kaa cawk thar kami pei maw a si leh cu ka ṭa,” a ka ti. Pumhnak biakinn chung i Lainu i bawngbi i hruk hi ka huat taktakmi thil a si.

Ka farnu cu,“Ka hmuh hngan ah hin i thleng zokzok, zeitik caan i na pumh hmanh ah Jeans bawngbi, siseh skirt tbk.., hruk bu in pumhkhawmh hmang hlah ka duh lo. Cun a rengreng ah Baibal sianginn na rak tlun ka zong a si nanmah Baibal sianginn a kaimi pawl nih hin dawh nan rak tlun caan tete ahhin zohchunh awk ding tlak in hnipuan hruk-aih zia hna hi nan thiam ding a si cuh! ka ti. Cun ka hmuh lonak hmun le hma caan zongah i hruk-aih hmang hrimhrim ti hlah tiah ka sik len.

Tlawmpal ka hun dai hnuah khin. Lainu nannih hna nih cun Hnianghrawm (pinic) kalcaan le khualtlawn caan ah tbk., cun zaan ihnak i nan i hruk ah a za, pumh khawmhnak biakinn chung hrimhrim ah i hruk hlah u… A rengreng in kan pa le kan ule hna mit kan kem tuk ti hi nan i hngalh awkte a si.” Cun nan theih awkah ka duh bikmi pakhat cu pumhnak biakinn i “Lai hni kan i venh ah khin Laipa mit ah kan i dawh bik ti i thei u ca! cun Laipa mit ah siseh, nan ṭa le mit i, nan i dawh hi vawleicung miphun hna mithmai ah kan i dawhbik a si ti zong hi nan theih ding a si. 

A him lonak hmun ahcun phun dang! Hihi philh hlah! Lainu tling aa timi le Laimi phun aa zahpi lomi feltaktak mi mah hangsoh kan ti ko lai bochan tlak nu hna nihcun pumhnak biakinn chungah bawngbi an i hruk ka hmu bal rih hna lo. A um na ka ti men hnga an um lo. A hmangmi pawl khi va zoh hna law, mi lungkhat phur cun Khrihfa bu ah siseh a dangdang zongah hman pah vemi a si ṭung mi-uah pawl mah aa ti pawl lawngte ngawt an si lai. Nangmah zong lai nutling nusal na ti tikah cun na duh vete lai lo na huat tuk te lai lai hnite hi pumhkhawmhnak ahcun na duh bikmi a site ko lai tiah ka ti.

Ka thin han tuk le ka duh lo zia kha a theih i. Aw! Ka ṭa kaa hruk ti lai lo a ka ti i a va thleng. Inntual in ka hngah tlawmpal ah a hun chuak cun Lai-hni te cu a van venh i cuticun kan ṭafar tein pumhnak kan biakinn lei kan panh. Biakinn kan phanh ahcun kan nu deuh le ti dah lo paoh cu bawngbi lawngte hlah i a si ka hei ti nain a si thlu lem lo hni dawh tein a venhmi zong an um ve ko.

Ka lungchung cun,“Lairam kamram an um lioah bawngbi le skirt aa hruk kho bal lo mi, hika phak hnu i; hruk a huam kate an si ko lai ti hna in ka lunghrinh hna anmah cang ahcun style an i ti kho tuk rih. Chapchap loah hlaremh bu church choir sami lengno zong aa hruk len buin a remh mi an um pah len rih hoi?

Ka lungchung in ka hun ruah rihmi pakhat cu, “Khuate leiin maw kan rat hnga, Khuapi lei in dah kan si deuh hnga? timi te khi a si, nain zoh lengmang tik hna ah bawngbi hruk bu lam kal zong an thiam ka le an i hrihawtka lawngte an si hna in ka hmu. Ruah lo ding le ruah lo ding bak aa ka ruahter.

Asinatein cu zing thengmang ka khurkhuaruah he kaa tuaitam he ka farnute nih aa hruk lo tikah cun ka thinlung nuahnak cu phundangte lawmhnak in ka khat ko. Anuam khun ti zong in ka ti. A ruang cu hi zing niceu nih hin thil tampi kaa remh awk hnga ding sining cang tete a ka ruahter lawng zong siloin thinlung thar ruahnak thazaang zong a ka pek caah a si. Cuti lunglawmnak mithmai he ka um lio caante i, ka lungchung ah a hung chuakmi biate cu, “Zingka tuante a thomi va cu rawl an hmu hmasa,” timi kha a thar in ka thei ṭhan.

Cuticun lunglawm le tha nuamte ka um lio ahcun ruah lopi khin ka phone ALARM! ka chiahmi cu a viao!!…. Bak in a hung viao!! ka theih cu thawng nih cun a ka ṭhangh, ka ṭhang hlah sehlaw mah lawng um kan ti cu pumh ka tlai, tlolh bak hnga. Ka tho duak i rawl ka chum, ka chumh dih in rawl cu ka ei i, pumhnak biakinn lei panh cun zingdang zarhpi nak thanuam in ka kal thliahmah.

Kan biakinn cu aa hlat lo caah tlawmpal ka hun kal ahkhin pumhnak biakinn cu ka phan i pumh an rak ot cang. Asinain Ka tlai tuk lem lo, amah belte a phung men in upa pakhat ka si venak nih tuante kal peng cu ka hau, cunih cun tuante chuah khawh cu a ka fial peng mi pakhat zong a si ti ka ruat ka lungchungte cun ka theih i kaa phuhrung ngaite.

Pumhnak caan hmanning cu pakhat hnu pakhat a van kal thliahmah i December thlachuakmi le December i aa ṭhi-um mi nule va vialte nan ṭhutnak in rak dir hna ulaw Pathian sinah thlacampiaknak le thluachuah halnak kan neihpiak hna lai tiah church pastor nih a hun chim. December cu ka chuah ni thla a si tikah cu thawngpang ka theih cun ka nuam tuk a tho hmasat cem ka si rua. A dirmi cu kan tam ngaingai te.

Thla a kan camh dihka i, a thar in ka hun ruah nolhmi pakhat cu, “Tuzing cu zingdang nakin ka ca’h a sung tukmi zing niceu hen pei maw a si timi…

December {Dipa} 2010

N.Delhi- 110059

India.

++++