Kan I Zahpi Deuh Dingmi

2009 kum khuasik tlak lio caante ahkhan a si. Ka mang cang hlan in ka nau nih, “Thaizing YMCA zungah na ka zul lai,” a ka timi nih atu le tute a ka hlauh. “Kaan zulh ko lai,” tiah ka lehmi zong ka philh lo.

Zinglei cu a si i, a kik ngaingaite. Laitlang Hakha khua te ko kha a hluan tuk ee cu tluk Lairam ka ngaih hringhran cu dah tiah ka lungchung tein ka phunzai pah hnapmap.

Zung kal ding kan si caah ka nau cu tuante in a tho i rawl a chuan dih in kan ei i, kan dingin thil kan i serh. Zung kal cu ka ngaih lah pah. Zeiti ngeihlah cu a si lem lo. Ngakchiat lio caan tein tuchun ni tiang ah zung kal fatinte hi kanmah Hakha, Thantlang lei rian a ṭuanmi kan tlawm tuk tawnmi nih hin ka ing a ka puanter pah tawn. 


Kan ram lei zongah siseh, hika Delhi ka phak tiang ah hin kanmah bonte cu ka si in ka hngal. Kan fimthiamnak nih a tlinh maw tiah cun a tlin ve ko zei ruangah dah zung rianṭuan hi kan huam  ikpak hnga lo a ṭuan mi kan tlawm tuk tawn ko timi hi zung ka kal fatinte cu ka ruah a dai kho lo. Cu ti mah holh a hmangmi zung riantlai an hun um ve hna lo tikah cun zung tlun kal hi a nuamh ding tluk in a nuam kho ti loin ka hngal.

Cu ti cun, YMCA leiah cun ka nau he cun kan kal. Kanmah lei holhlet hi a tuanmi an tlawm taktak khi a si a milu in tiah le a tamcem kan si hoi. Ziah hme zung rianṭuan lei hi thazaang kan pek hnga lo timi hi ka ruat lelek ṭhan. Zei ruang bik ah dah a si tiah keimah le keimah kaa hal. A phi chuak ka hmuhmi le ruahmi cu ‘Ramdang bawmtu ṭha unau an um ruangah a si ko lai’ ti hi a si. Natein hi ruang lawng zongah hin a si cu a si thlu lem lai lo dah, nain hun ruah khitkhet ah cun a tlangpi in zapi nih vun puhviar cio a si lai ka zumh. A har zong a har ruangah a si ve kho men ko. Na belte in theih ciomi cu ‘zeibantuk rian hmanh hi a fawimi rian an um lo an har viar’ tihi kan ruah awk le kan thinlung chungah chia peng hna u sih ti ka duh. Rian ah a fawibik le ṭuan nuam bik kan ti ciomi cu kanmah nih kan duhmi le thiam i, huammi riante cio kan ṭuan hi a si ko.

Cun zung pakhat khat ah riantlai a simi hna hi a tlangpi huap in cun bawmchantu a neilomi hi an um len hna tikah zung ah siseh, cun a dangdang company ah siseh rianṭuan kan huamlomi hna hi ramdang in bawmtu unau kan neih ruangah a si ti hi puh khawh a si. Laitlang kan ram zongah hi nih hin a kan nenh pah thluahmah cang in thawngpang theih lengmang a si cang.

Ramdang in bawmtu (sponsor) ṭha ka nei timi lungput kan ngeih i, atu bang zunglei siseh, company lei rian tbk..., kan ṭuan huam lomi hna hi a poi tuk tawn i, rianṭuan dingah aa ruat bak lomi ah kan vun i ruah hui ciammam hna hi cu a poi chinchin cang. Ningzah awkding zongah mi cheukhat nih cun kan rel lo. Kan hrial awk thil pakhat cu a si cang lo hme maw aw ti hna hi a ka ruahter tuk tawn. Fak deuh in kan ruah awk ngaingai a si cang. Kan hawile pawngkam unau hna zong nih an kan teinak zawnte cu hi ahhin a si ti kan theih i kan i zuam a hau ko cang. A poi ngaingaite zeitik ah dek kan ṭhinhte khawh hnga mu.

Zung kal paoh ah miphun dang holh hman peng nih cun a si hui. A ka simh zei ti tuah awk le nih a ṭha fam lo cu ta mu… Sihmanhsehlaw miphun dang holh cu hman lo awk ṭha lo cu a si. Holhleh piaktu hna i, pei le pei loin, an hun kan lehpiak tawn khi cu a poi ti cio a si. Khatlei kam hun ruah ve ah cun kan holh an thiamnak ah a cang i lunglawmh awk ngaingai ah a cang ve.

Ka ruahmi cu mah nih ti khawh ve lomi hi cu zei ti tuah nakding lam a um ve lo ti hi a si. A ṭuan kho le a thiammi hna nih miphun caah ti’n zaanghlei chuahnak le dawtnak he ṭuan an i timh ve tung ne lo ah cun a zei ti hmanh in tuah awk a `ha lomi a si. Duh paoh nih ṭuan khawh mi rian nih a si kun lo.

***

November thla a si i, nikhat hnu nikhat a kik chin lengmang ve cang. A kih lum hi a zafangte ti awk a si i a khuacaan umtu daan zong a nuamh lingcingte a si.

Minit (Minute) pakul tluk kan kal hnuah YMCA zung cu kan phan. 2009 hnu cun YMCA nih form fill up lei ṭuanvo an lak caah kan caah a olzaang deuh ngaite ( ahlan ah cun UNHCR zungpi Jorbagh ah va kal a si tawn, Jorbagh zong cu Vasant Vihar ah an ṭhial ṭhan cang). Interview tuah belte cu hi a zungpi UNHCR ah va kal a hau ve tawn.

Kan phak le cangka tein ka nau zong cu an khiahpiakmi suimilam ṭem a tlin caah a chunglei ah a ka luhtak hngap ve. A lenglei in keinih cun ka rak hngah.

A leng in cun ka hngah i, cu lioah cun aho ka mi theih hngalhmi an um hna lo. Ka um a har ngaite. A kih lio caan cu si hui kaw aho chawnbia lem loin keimahte lawng mi kinnak lei panh in nitlang lakah ka va to. Pawngkam aa chawklet ka zoh pah hna. Ka hmai zawn ah ngaknu note amah lawng a ṭhut ko khi ka hmuh. A umtu hoiher nih a phanka mi keimah bantuk a si timi a langter ngaingai ve. A phanka nawnte hi cu kan rak i thei deuh ngaingai cun khuapi in maw a phak khuate ti zong hi kan lamkal le kan hoiher ṭhutto nih thuh awk ṭha loin a rak kan phuan viar hi ta mu ka hei ti.

Theihhngalh bal lem lomi nu maw pa maw hun chawnhbiak hi ka ti khawh lo ngaimi a si. Velhle ka thiam ve lo ka ti ko lai hee… Cun pakhat ahcun Nepal pawl he hin kan mui cu i lo tuk kaw mihring ka palh lelek cang zong cu a tlawm ti lo. Cu zing kherkher cu ka zei lung dek a tho ka hun ot phut ko ai.

Amah pawngkam leiah cun ka va kal i, ka va ṭhu. Laiholh te’n, “Form fill up ah maw nan rat?,” ka ti.

Ka bia cu a ka let zok ti lo. Nungak ka theih bal bak lomi ka voikhat chawnhnak ka ti ko lai. Ka mithmai maw, aa rak panhziar lo zei dek, ka rak i panh tuk sual bia tu khi dek a si. Kaa thei ve lo. Amah cu ka zoh ṭhipṭhep mi zakzumte a si i, a dai tukmi keimah bantuk a rak si ve ko rua. Ka lungchung in cun daih tuk zong hi a rak ṭha lo dah kaw ka ti len. Ka thei seh law a ka nawn lai dah ka ti ko. Cuti a ka leh lo tikah cun kaa phuhrung ngaingai cang. Natein ka ruahmi pakhat rih cu, “A case a ciah pah le a si ko la,” ka ti ziar hui ai. Thei sehlaw cu bialo bak kan si cang lai. Nangmah pa hi a ka ti colh lai ka zumh. A thei lo i kaa van ṭha ka ti huar ve.

Ahnu tlawmpal ahcun duhsah huamsam zak bantuk khin a vun ka leh, “ FRRO kan tuah lai… nangteh?,” ti bak a si ko. Ka lau tuk a ziah tiah YMCA ahcun mah bantuk cu an tuah bal lo caah a si. Aziah! kaa palh le maw a si hnga tiah keimah le keimah kaa hal. Ka phakkate cu si ve rih. Ralzaam kong he aa pehtlai in ka theih ngalhmi a um bak ve rih lo. Natein a herhmi tete cu ka theih khawh tawk mi hal le cinken cu kaa zuam peng. Zeica’htiah, ka rat hnawhchan bik a si ti ka fian caah a si ve. Cun mah nih tuahthiam le kalthiamnak ko zongah, “Rak ka zul ti le ka tuahpiak timi kan uar tuk le kan zia a si rih zong cu ka philh ziar lo.”

A ka lehning hi a si ti lo ka ti. A sining lo tuk in a ka lehmi a si cu ka theih, natein a lengin cun ka langhter ve bak lo. Cu ti a ka leh lio ahcun amah nakin kumno deuh le aa hliphlau deuh ngaimi nute nih a rak nih sek len cang. A nau maw a si hnga ka ti an i lo ngai tak; cun ngamh ngang nih khin anih hui cu aw…!

Ka thawh i, “YMCA zungah mah bantuk cu an tuah bal maw? An tuah dah ngai ka hngalh bal lo ee…,” tiah ka hun ti ṭhan. A van ka zoh duak i ka hun zoh ve a ning a zak ti ka hmuh colh; cun a bialehmi kha a ruahdom in a ka leh ti ka hngalh khawh colh fawn. A mit a ṭhial zau i, a nihsawhtu nute cu, “Zeiti ah hme kan rak rat kha…,” tiah a hei hal chin. Nunote nih cun, “Na bialehmi kha ka ning na ka zahter tuk kan chim fawn lai lo…cekcek…,” tiah a ti i, aa hlatnak deuh ah a kaltak diam. Cu ti a van leh chin tikah cun a mithmai ka zoh ngam ti lo ka zaang lei tu khi a fak ngaingaite.

Mithmai chianawn bu khin, “Zei ti ah dek kan rak rat ka thei ve lo,” a van ka ti ṭhan. Ka zoh ah hin mi fanaute a ning a zak ngaingai. “Aw… a si maw!” ka ti vial i, bia ka hun peh ṭhan lai ka hun ti ah khin a pa a si rua upa lei kam khi a si cang cu nih cun kan luh caan a phan cang rung u law tiah a hun kawh hna.

Cu an luh dih hnu cun keimah lawng ka um har ṭhan ai. Cu thil ka tonmi nih cun ka lung cu a ka tuaitam ngaingaite. Culio caante i ka lung ah a hung chuakmi biate cu mah hihi a si; Mi pa khatkhat si hna seh, chung le khat unau si hna seh, mi rethei le sifak santlai lo an si hna zongah, mah le sining tein rak i dawhnak Pathian pekmi iang an nei cio, cu tikah pakhat le pakhat kan i hmuhpiak thiam hi a rak herh tuk hi ta ka ti. Kan miphun chungah zei tik dah a len khawh vete hnga ti zong a ka ruahter chih rih.

Mi pa khatkhat kan va zahpi lenmi hna nihkhin kanmah caah siseh, anmah ca zongah hlawknak a chuahpi tuk lem lai lo dah. Kan zahpilonak hna tu nih anmah caah hlawknak a pek deuh hna i, kanmah cio zong zoh kan co deuh, cun duh kan nung deuh ti hi theih a herh ngaingai. Mi pakhatkhat khuate lei in khuapi ah a rak rami maw, asiloah thil a thei deuh lomi hna zong an si ah zahpinak le thlanglamhnak tel lote in an thil duhherh kan tuahpiak le bawmh hna tikah cun cu kan ziazate cu duh a nungmi le aa dawhmi a si. Cu ti kan tuahpiak tik hna ah cun lawmhnak in an khat lai i, kan umtu cawlcanghningte zong kha i lak le zohchunh an i fawih deuh ko lai.

Mi cheukhat cu fiamthiamnak kan cawng hna. A hmaanmi le ṭhami thil a si ko. Asinatein, cu kan fimthiamnak le hngalhthiamnak hna cu kanmah nawmhnak le miakmainak men ding ca lawng i kan hman sual ahcun cucu a poi ngaingaimi le a tlamtlingmi a si lo zia cu fiang ngai in theihhngalh khawh colh an si. Cun Laimi cu kan nun canning le lungputning hi kan degree lak ngeihmi he hin aa tlak lo taktak mi kan tam ngaingai. Cu tikah kan miphun ṭhangthar hna nih kan degree le kan thiamnak hmuhmi hna cu ngeih ve ding le hmuh ve dingah hin an i huam lo tawn i, an i harh ngaingai tawn. A ṭih in an ṭih i anmah bang ka si sual lai ti a phang zong um a si tawn.

Chim duhmi cu i zahpi hi zoh a chia ngaingai. Aa dawh lo ngaimi ziaza phunkhat zong a si. Thil a thei deuh lomi maw, asiloah rethei santlailo deuh maw, tampi kan miphun chungah hin kan um ko lai. A phung ah hei ruah men ding a si ko. Vawleicung miphun pakhat kan si ve bangin cu bantuk thil cu an um awk zong cu a si ve hrim. Sihmanhsehlaw cucu kan i zahpi awk tah a si maw? tiah cun a si hrimhrim lo. Kan i zahpi awk a si deuhmi cu bawmtu ṭha ngeih i mah duh salam i khuasak, thil pakhatkhat hmanh zong tuah le ṭuan ot kan hman lomi le mi bawmhchom in kan mithmai a hngalning, kan i uahsaih hna ning, bawmtu si nakin rak bawmhmi minung si kan uar khawhning tehna hi kan i zahpi awk le i fahsak awk ngai a simi kan ral ngan bik cu an si deuh. Rian a ṭuanmi nehsawh ngaingai i kan hei chawnhbiak hna i, um sawhsawh in, a um salam mi zei tuah ṭuan a huam lomi le mah ca rianṭuan pawcawm hmanh  a huam lomi tu upat le ṭihzah ngai i chawnhbiak kan hman zong hi Chinmi or Laimi lakah aa dawh lo ngaimi ziaza thar a lengmi a si rua ka ti.

A sifah ruangah maw, hnipuan fenh-aih ruangah maw, hruh ruangah maw?..., hi bantuk ruang menmen i, zahpi a hmangmi kan si sual ahcun dawtnak, zaangfahnak le zawnruahnak thinlung ṭha hawi bantukin a nei kho ve rih lomi kan si. Kan hawidang minung nakin a chambau kan si hngal hna usih.

Mifim le miruahnak kau mipical taktak hna nihcun zahpi timi hi zeitik hmanh ah an hmang bal lo i; cucu duh an nunnak le dawhnak zah an um biknak cawn awktlak thinlung ṭha le zoh a dawhmi lungput ṭha cu a si. Cucu Laiholh ah aa dawh tuk hringhranmi ‘Nunzia Mawi’ tiah kan ti tawnmi pakhat cu a si.

March {Vaute} 11, 2011

N. Delhi- 110059

India.

++++