Cancer Kan I Theih le Bawmh Kan I Hngalh Ti Si Hlah Seh!

By. John Zilpici Cinzahh

Cancer Zawtnak I Theih: Sibawite nih an chim tawn lengmangmi cu minung hi cancer zawtnak kan hun i theihhngalh khi cu damh khawh a si ti lo; zeicahtiah kan takpum chung zawtnak kha a rak zualhmat tuk ruangah hmuhkhawh awkin a hunglangh tawnnak khi a si cang i damh khawh a si ti lo tiah an ti. 

Cucaah sibawite sinah hin caan hmaan tein cheknak kha ngeih peng khawh cun a ṭha tiah an chim zungzal fawn rih. An chim duhbik mi cu kan pum vitamin a bau deuh nak zawn tete kha sibawite sin i cheknak tuah lengmang i, kan pum nih a herhmi sii-ai khan rak i ven a hau an tinak kha a si ko. 


Cancer zawtnak ngeih hlan hrimhrim ah kan pum kha kan dawt i kan ven i, vitamin sii phun in kan cawm kha a rak herh bik mi cu a si. Zeica’htiah cancer na ngei tiah an ti hnu khi cu a rak tlai tuk cang caah a si.

Tikah kan pum a cancer lo nakding ahcun a hlankan tein cheknak tuah peng i, kan pum kha ven a rak herh a sullam cu; cancer kan ngeih kan i theih cang hnuah cun thlawp zongah zei san a tlaih ti lo ruangah a si. Thlawp ṭhahnem lo a si ko cang.

Bawmh Kan I Hngalh: Miphun le rampi ṭhanchonak dingah hin khat le khat lungrual a herh bantuk tein bawmhchanhnak i ngeih hi a rak herh hringhran mi a si ve. Miphun chungah hin buu/phu maw pakhat lawng um phung a si lo i, phu/buu tampi dir in rianṭuan cio a si. 

Cutikah vawlei lei rianṭuan buu kan siah siseh, biaknak lei rianṭuanmi bu kan siah siseh, khat le khat kan i dirkamh awk kha a rak herh tuk hringhran. Vawlei lei le biaknak lei hi an i tinhmi taktak cu an i khat lo asinabel tein an i khahnak zawn ve tu cu ṭhanchonak tuah ahkhan a si.

Biaknak lei le vawlei lei rian a ṭuanmi hna hi khat lei le khat lei in aa bawmchanmi le aa dirkamh zungzalmi an si. Vawlei lei in biaknak lei ah bawmhchanhnak an pekmi le an dirkamhning a dan a lawhlo bangin; biaknak lei nih vawlei lei sinah bawmhchanhnak a pek ning le dirkamh ning zong kha aa dang veve.

Vawlei lei ah siseh, biaknak lei zongah siseh mi cheukhat hruaitu upa buu hna cu an chung thilri kherhlai cikcek a hmangmi hruaitu kan um ṭheo tawnmi hi a poi ngaingaite. A um lo zong cu an um ve ṭhiam i khatlei kam ah cun lunglawmh awk ngaingai a si. Hi zawn ahcun NGO rianṭuan hna kan lawh thulhthalhnak a si ka ti. 

Asinain NGO bang bawmhchanhnak kan tuah/pek dingmi hna chungril kha kherhhlai viar a herh lo; zeica’htiah cun NGO nih cun a bawmhchan ding hna minung buu, phu, le khua tbk. hna kha an sining le an herhmi thil zeizong kha an hlat tawn i, cu vialte an ṭhancho nakding tiang khi ṭuanvo a lakpiak hna caah a kherhhlai hna zongah a poi mi thil a si lo. Voikhatte bawmhchanhnak hei pek lawng kha annih nih an tuah duhmi thil a si lo i, kum caan saupi chung rian a si caah khan a si.

Ka chim duhbik mi cu kan miphun chungah biaknak lei nih vawlei rianṭuantu hna sinah bawmh a hal tikah siseh, vawlei lei rianṭuan tu hna nih biaknak leiah bawmh a hal ve tik hna zongah heh ti an chung thilri muru kherhlai kha a herhmi a si lo. Bawmhnak an kan hal hlan ah teh zeidah bawmh an hauh lai le zeidah mizapi ca rian an ṭuannak ah hin an chambaunak a si bawmh an herh ding hna a um maw? timi hi kan ruat dek maw ruah awk a um ve ngai. 

A ṭuanmi nakin cun a ṭuanlomi cu a chung thilri kan thei taktak bal lai lo dah. Cu tikah zapi caah rian ṭuanmi buu pakhatkhat nih kan khrihfabu ah siseh, pumpak in maw siseh, buu/phu zongah si ko seh, bawmh an kan hal tikah hin an hal zat kan bawmhchanh khawh hna lo hmanh ah kan siantawk le tikhawh tawk (Mahle khaptawk) tel cu bawmhchanhnak hi i pe kho tawn usih law a ṭha taktak hnga dah ka ti ṭheo. 

Zeica’htiah cun zapi ca rianṭuantu buu pakhatkhat nih a mipi a simi hna sinah bawmh a hal tikah hin thilṭha a duh ruang zongah a si lai i, a chungah harsatnak ton ruang tibantuk ruang hna zongah a si kho. Cu a si caah bawmhhalnak a rat tikah cun kan ti khawhtawk i bawmhchanh kha atu nakin hin hmailei caan ahcun i ngei kho hna usih law ti hi ka hon chimduhmi cu a si.

Bawmhhal timi hi buu/phu siseh, pumpak aho mizei kan ca hmanh ah a olmi thil a si lo. Ahohmanh nih bawmhhaltu si cu kan duh cio lai zong ka zum fawn lo. Cucaah mi pakhatkhat siseh, zapi ca rianṭuantu hna buu/phu zong sihna seh nih bawmh an kan hal tikah hin a ṭhatnak lei ruat in an hal lio caan te ah kan ti khawhtawk bawmchan khotu si kha i zuam cio hna usih. 

Zapi caah rian a ṭuantu bu/phu hna nih bawmh an kan hal tikah kan bawmhchanh hna lo ruang i, an ngeihchiatternak khan cun an halzat bawmhchanhnak tuah khawh hna lo hmanh ah kan ti khawh tawk pekchanh kha kan i thim deuh awk a si ding a si. Cu nih cun kan miphun ram a kan ṭhanchoter  pinah lungrualnak lei tiangah lam a kan hmuhsaktu kan sii ṭha bik ah a cang ko lai.

Cancer zawtnak kan i theih tik khi cu siibawite nih a tlai tuk cang anti cutikah i thlawp len zongah dam nakding lam a har tuk cang i damh khawh zong a si ti lo tiah anti bangin; Chungkhat chingla rualchan chuahpi unau zong an si ah siseh, hawile kom tbk. hna zong kha zatlak puicimh an ton hnu i, bawmhchanhnak i pek nakin cun a hlankan tein harsatnak an ton hlante ah bawmhchanh khawh le khat le khat i dirkamh kha kan rian ah ruat in kan i zuam cio hna awk si ve cang seh.

Culo ahcun annih buu, annih khrihfabu, annih chung, annih unau, annih khua, annih ram, le annih peng, ka unau, ka chuahpi, ka ṭafar, ka pi ka pu, tbk. bawmh an hau timi thawngpang kan theih tik ahkhin cun kan tlai tuk sual ko hnga?

Cancer zawtnak i theih le bawmh kan i hngalh ti si lo nakding ah dawtnak thinlung he ralṭha tein aa dirkamh i, aa bawmchan zungzalmi miphun si tu i zuam deuh hna sih.

Biangreithlep (May) 2013

New Delhi

India

*******