Plastic in sermi phunphun |
Capo saihnak ah,
“Minung kan nunnak ahhinPathian nakin Plastic nihhin lai a rel deuh cang,” an ti
tawn.
Hika zawn i plastic an timi hi cu, Plastic in sermi credit/debit card, ATM i phaisa chuahnak le, supermarket dawrlianmi pawl i, bazarnak card bantuk kha an chimhnawh bikmi cu a si.
Phaisa canai ah an hman ruangah hin, “Kan nunnak ahhin Pathian nakin phaisa nih lai a rel deuh cang e,” an tinak khi a va si. Cu ve bantuk in khoika hmunhmanh kan um ko zong ah siseh, kan pawngkam hrawng kan hun zoh ahcun, Plastic in sermi thil lawngte ti awk nih a kan humzual ngot ko.
Zingka kan thawh lecangkate zongah takkholhnak khan chungah kan lut i, plastic ticawk, plastic ha barat, plastic bawm chungah an chiahmi hasi (tooth paste) le plastic satphiat bawm bak kan van banh colhmi an si. Zing thawhphak zongah plastic tel lo hincun kan khuasa kho taktak ti rua lo hlah maw ti awk in!!
Hika zawn i plastic an timi hi cu, Plastic in sermi credit/debit card, ATM i phaisa chuahnak le, supermarket dawrlianmi pawl i, bazarnak card bantuk kha an chimhnawh bikmi cu a si.
Phaisa canai ah an hman ruangah hin, “Kan nunnak ahhin Pathian nakin phaisa nih lai a rel deuh cang e,” an tinak khi a va si. Cu ve bantuk in khoika hmunhmanh kan um ko zong ah siseh, kan pawngkam hrawng kan hun zoh ahcun, Plastic in sermi thil lawngte ti awk nih a kan humzual ngot ko.
Zingka kan thawh lecangkate zongah takkholhnak khan chungah kan lut i, plastic ticawk, plastic ha barat, plastic bawm chungah an chiahmi hasi (tooth paste) le plastic satphiat bawm bak kan van banh colhmi an si. Zing thawhphak zongah plastic tel lo hincun kan khuasa kho taktak ti rua lo hlah maw ti awk in!!
Plastic hi a man a
tlawmi, a zaangkhai ngaimi a si pinah bangbuar le thut tbk., fimhlawmnak lei lakah
a kan venghim ngaitu zong a si rih. Thilthiar/kuat, thilfimhlawmnak/chiahnak,
le hlonhnak a olzanter.
Plastic
Hi Zeidah A Si?
Plastic hi minung hna nih
vawlei chung thilchuak phunphun an cawhpolh mi Synthetic material a si.
Polyethene, PVC, Nylon le thil dang hna hi Organic Polymers an ti. A tam deuh an
sernak cu Petrol kan lak i vawlei tang chung in an lakmi, Petro-chemicals in a
si. Petro-chemicals inkhan olefins in, ethylene le propylene an chuahter than i,
propylene cu plastics kan timi pawl tampi sernak caah an hmanbikmi a hram kha a
si. A tambik cu tolhteng tia hrawng, rial bantuk muici nei lem loin khan an von
ser i, cu bantuk cu an chumh i, an titter ṭhan hnu, thilsertu hna nih an
duhning pungsan muici chuak dingin a sermi cungah khan an thlet i, cuticun an
chuan ṭhan tawn.
Plastic
le Ngandamnak
Plastic in sermi hmangin
eidin, fun le chiah hi a him maw? Plastic nihhin cancer le zawtnak dang hna a
chuahter kho hnga maw ti hi tulio vawleipi nih an ngeihvenmi le hneksak ngaimi
a si. Plastic canter/sernak dingah an thilcawh polhmi an i khat cio hna lo.
Eidin thilchiahnak ah hmanmi cancer a chuahter khawh tiah an ruahmi le a
chuahter lemlo tiah an ruahmi zong a um.
1. Polyethylene terephthalate (PET/PETE): Hihi, mineral water tehna,
coca-cola kan timi tehna an chiahnak dur plastic bantuk khi a si i, eidin chiahnak
hman zongah zawtnak kai khawh a si lo.
2. High Density Polyethylene (HDPE): Hi zong hi, hmawmmi phun le funmi
le din ding an funnak le chiahnak bawm bantuk phun hi an si deuh tlangpi i,
ngandamnak caah ṭihnung lo ah ruah a si.
3. Polyvinyul Chloride (V or PVC): PVC hmangin plastic sermi chimnak a
si. PVC pipe/wire cu kan theih dih lai ti zumh a um. PVC plastic hmangin thilsermi
hi, eidin funnak/chiahnak caah an hman i, a thiltuammi pungsanning hawih paoh
in khan a nemmi le aa singsawng kho dingin an sermi a si i, a sertu pawl nih an
ser lioah hin, ‘Plasticizers’ an telh. Hika zawn ahhin di-2-ethylhxy/phthalate
(DEHP) a um tikah, National Institutes of Health (USA) nihcun hi bantuk hi
cancer zawtnak chuahter kho (Carcinogen) ah a ruah i, eidin funnak caah cun hman
lo ding a si tiah a recommend-mi a si.
4. Low-density Polyethylene (LDPE): Hihi, changtom phun hna siseh,
hawrha bawmchung din chiahmi fun/tuamnak caah hmanmi a si. Ngandamnak caah zeihmanh
ṭihnung a si lo tiah ruah a si.
5. Polypropylene (PP): Ṭhutnak, dur, hrai, bucket le belkheng pawl an sernak
plastic a khongmi lei bantuk a si. A plastic an ser lioah hin, eidin letin cawhpolh
tikah ngandamnak ca a thalomi a um an ti, asinatein an ser dih hnuhnu ahcun a ṭhatlonak
hmuh/theih a si ti lo.
6. Plystyrene (PS): Foam Insulation an ti ṭheo tawn, kuai/kek kho lo
dingin thilri an i kuatmi funnak phun pawl bantuk hi a si. A nemmi si loin, a
khawng phun hmangin hrai le hngakchia lente thil milem tepawl an sernak a si ve.
Benzene hi a ei i, ei ahcun, minung taksa cancer chuahter khotu ah ruah a si.
Cun, plastic sernak a hram ah an hmanmi Butadrene le styrene hna zong hi
recycle loin daithlan ahcun, cancer an chuahter khawh ve tiah zumh a si.
7. Plycarbonate: CD, mitbenh, ti kennak thawl, bawhte hnukdinhnak dur,
microwave oven hmanmi thilri, rawleinak pakan le khenghrai, metal tuamnak
plastic pawl hna ah hman a si. Biphenyle-A letin cawhpolh a si ahcun ṭihnung ah
ruahmi a si. Biphenyle hi 1930 lioah sythetic ṭha deuhmi an kawlnak ah an rak hmuhmi
a si. Estrogen tonghtham hi, minung ci i thlahnak lei a buaibaiter ding cancer a
chuahter khawh tiah ruah a si. Plycarbonate in thilsermi hmangin eidin chiahnak
in, biphenyle hi kaikhawhmi a si tiah an zumh rih fawn.
Plastic in sermi Tipep |
Eidin phunphun chiahnak Plastic kheng |
Plastic
Recycling
Thirchia a kawltu pawl
hna zong nih hin plastic lei phun zong an kawl pahchih lengmang cang. Chinram ahcun
a khawmsuattu minung an tlawm tuk rih rua dah ka ti. Miroram, Aizawl ah khin nikum
ahkhan plastic chia hi kg khat ah Rs.3/ in an cawk tawn hna. Hi plastic chia
pawl hi Kalaram ah an hei kuat hna i, an chuan than hnuah, plastic phundang ah
an chuahter ṭhan (recycle) mi a si. Hi bantukh in vawleicung hmunzakip plastic hna
cu hman ṭhan dingin ser an si ṭhan tawn.
Plastic hi atu bantuk i,
chuan i an titter ṭhan tikah hin a tir i, a rak sinak bantuk ahkhan an chuahter
ṭhan ti hna lo. Cola durlawngmi hi plastic durlawngmi viar ah an canter ti hna
lo i, ṭhutnak chair caah maw an hman ṭheo tawn hna. Hiti bantuk in a tir a rak sining
si ti loin, thildang i an canter ṭhannak lei ahhin, ei lo dingah caah sermi kha,
eidingah a chuak ṭhan kho maw ti hi ngandamnak lei ruatkhangtu thinphannak bik
pakhat cu a si ve.
Plastic
Ṭhatlonak
Eidin chiahnak caah a ṭhathlu
lo kho men tipinah hincun, a ṭhattuk ruangah hin, hi a ṭhatnak lila hi a ṭhatlonak
langsarbik a si an ti!
Thing, thir le
lungmeihol tehna hi cu leichung chuak thil um ve pangai kha an va si ko. Vawlei
ah a ral ṭhan kho viarmi an si dih. Natein Plastic tu hi cu vawlei chungah a
ral kho colh vemi a si lo. A hmangtu minung nakin a chansau deuhmi kha a si.
Atu ah bazar in plastic na ṭinpimi vialte kha hun tuak ko hmanh. Hi na ṭinpimi vialte
zat vawlei ahkhan kum 100 chung zeihmanh kheo kho lo dingah von ruat chuntuah hmanh.
Na plastic bawmthlirmi zat peng kha natu le fale caah ram vawlei chia na tanhtak hna tinak lei deuh a si tinak a si hnga. Ruakkuang a chunglei thuahnak caah polythene/cutcut-aih kan hman tikah hin thlanchung vawlei tang peruk thuk chungah polythen/plastic kan phah bantuk kha a si i, lei min tehnazong um duh ngai ding a si ve ko.
Na plastic bawmthlirmi zat peng kha natu le fale caah ram vawlei chia na tanhtak hna tinak lei deuh a si tinak a si hnga. Ruakkuang a chunglei thuahnak caah polythene/cutcut-aih kan hman tikah hin thlanchung vawlei tang peruk thuk chungah polythen/plastic kan phah bantuk kha a si i, lei min tehnazong um duh ngai ding a si ve ko.
Hi ruangah hin atu lioah
cun plastic ral/tawih khomi, bio-degradable plastic an timi phun hi an uar ngai
cang hna. Asinain, plastic a ral/rawk/tawih kho dingin sermi hi ral kho lo
dingin sermi pawl nakin a man a fah deuh rih caah, a ral khomi plastic nih khan
a ral kho zaulomi plastic kha a van lan kho deuh rihlonak hi a si rih. A man a
tlawmcaah ram sifak deuh paoh nih plastic a ral zau kho lomi hi an uar i, a
larbik rih. Cu ruangah, tulio ahcun
plastic hman tuk lo ding kha fak ngai in an i cawnpiak len cang hna.
(Theihternak: Hi a cunglei capar hi Lengzem, June 2013 a chuakmi chungta von lehcopmi a si)
No comments:
Post a Comment